قرآن کريم کتاب انسان سازي است. اين بحر بيکران علم و معرفت و کتاب جاويد حضرت حقتعالي، سرشار از روشهاي متعدد تربيتي براي کمال انسان است.
رسول خدا (ص) فرمود: هر مردى كه فرزندش را قرآن بياموزد در روز قيامت تاجى شاهانه و لباس زيبا بر تن پدر و مادر آن فرزند قرار خواهد گرفت كه مردم مانند آنرا نديده‌اند.(1)
خداوند در آيات بسياري خود را به عنوان رب العالمين معرفي مي کند که به معناي پرورش دهنده است. خداوند افزون بر آفريدگاري به نقش پروردگاري نيز توجه مي دهد، زيرا پروردگاري به معناي تربيت و پرورش هر آفريده اي به گونه اي است تا به کمال شايسته و لايق خويش دست يابد.
بقیه در ادامه مطلب
قرآن کريم کتاب انسان سازي است. اين بحر بيکران علم و معرفت و کتاب جاويد حضرت حقتعالي، سرشار از روشهاي متعدد تربيتي براي کمال انسان است.
رسول خدا (ص) فرمود: هر مردى كه فرزندش را قرآن بياموزد در روز قيامت تاجى شاهانه و لباس زيبا بر تن پدر و مادر آن فرزند قرار خواهد گرفت كه مردم مانند آنرا نديده‌اند.(1)
خداوند در آيات بسياري خود را به عنوان رب العالمين معرفي مي کند که به معناي پرورش دهنده است. خداوند افزون بر آفريدگاري به نقش پروردگاري نيز توجه مي دهد، زيرا پروردگاري به معناي تربيت و پرورش هر آفريده اي به گونه اي است تا به کمال شايسته و لايق خويش دست يابد.
ابوذر نزد رسول خدا (ص) آمد و عرض كرد: يا رسول الله مى‌ترسم كه قرآن را فرا گيرم ولى به آن عمل نكنم، حضرت فرمود: خداوند دلى را كه قرآن در او جاى گرفته عذاب نخواهد كرد.(2)
در قرآن داستان هايي از پيامبران گزارش شده است که آنان براي آموزش رفتارهاي اجتماعي و کمال يابي به سراغ ديگراني رفته اند که به نظر ايشان الگوهاي عيني و عملي بودند.
رسول خدا (ص) فرمود:«بهترين شما كسانى هستند كه قرآن را آموخته و به ديگران تعليم مى‌دهند.» (3)
آموزه هاي تربيتي قرآن و نباز به معلم و مربي
اکتسابي بودن رفتارها و هنجارهاي اجتماعي عامل مهمي است که مردمان را به سوي استاداني رهنمون مي سازد که مي توانند آدمي را در ايجاد و يا تصحيح رفتارهاي درست اجتماعي ياري رسانند.
هنگامي که سخن از آموزش به ميان مي آيد، تنها دانش هاي نظري مراد نيست. بلکه دانش هايي نيز مراد و منظور است که آدمي را به رفتارهاي درست رهنمون مي سازد. از اين دانش به دانش رشدي و کمالي نيز ياد مي شود.
حضرت موسي(ع) براي دست يابي به رفتارهاي درست اجتماعي همراه و همگام با عالم رباني مي شود که از دانش رشدي و لدني برخوردار بوده است.
آن حضرت(ع) نشان مي دهد که تغيير رفتاري تنها اختصاص به زمان خاصي ندارد و انسان در هر سن و يا سطح علمي باشد نيازمند بهره گيري از دانش هاي رفتاري و مربيان و استاداني است که بتوانند با کنترل و نظارت نزديک رفتاري آن را شناسايي و ارزيابي و تحليل خود را از رفتار بيان دارند.
به سخن ديگر هر چند که آدمي در برخي از سنين به سادگي و آساني مي تواند رفتارهاي خويش را بازسازي و تصحيح نمايد و يا در سطوح علمي و سني پايين تر نيازمندي بيشتري به آموزش و تربيت دارد ولي نياز به استاد و آموزش و پرورش اختصاصي به سن و يا سطح خاص علمي ندارد و انسان همواره مي بايست نيازمندي خويش را به آموزش و پرورش تقويت کند.
رسول خدا (ص) فرمود:« اگر خواستار زندگى سعادتمندان، و مرگ شهيدان و نجات روز محشر، و سايه در روز قيامت و هدايت در روز گمراهى هستيد پس قرآن بياموزيد، زيرا آن گفته خداى مهربان و ايمنى از شيطان و موجب برترى و وزنه خوبي هاى شماست.»(4)
قرآن و علم بي نهايت
استاد علامه حسن زاده آملي مي فرمايد: انسان حد يقف ندارد و هيچ زمان و سني و سطح علمي نمي بايست به اين باور برسد که به پايان راه رسيده است و ديگر نيازي به بالا رفتن ندارد. به نظر ايشان کسي که به اين باور رسيده باشد که ديگر نيازي به آموزش و پرورش ندارد به بيماري کم اشتهايي و بي اشتهايي معنوي دچار شده است و مي بايست او را درمان کرد، زيرا انسان آفريده و عمل خداوندي است که او بي نهايت است و حد و اندازه اي را نمي توان تصور کرد که در آن پاياني است.
قرآن عمل كتبي خداوند
خداوند مي فرمايد: «کل يعمل علي شاکلته؛ هر کسي براساس شخصيت و ذات خويش عمل مي کند که اين حکم و قانون شامل خداوند نيز مي شود و از آن جايي که خداوند
بي نهايت است عمل او که وجود انساني است نيز بي نهايت است و آدمي مي بايست همواره در جست وجوي بيش تر کمالات علمي و عملي باشد و حديقفي را براي خود تصور نکند.
اميرمؤمنان علي (ع) به فرزند خويش محمد حنفيه مي فرمايد: ارق فارق، بخوان و بالا رو، به اين معنا که عمل کتبي خداوند که قرآن است را بخوان و بر درجات شناختي و ذاتي خويش بيافزا، زيرا قرآن نيز عمل خداوندي است که بي نهايت است و انسان مي تواند با خواندن آن هر دم به معنا و درجه و مرتبه اي برسد که پيش از آن نرسيده است.
اين خواندن و خوانش مي بايست همراه با عمل باشد ، زيرا عمل است که دانش را به شکل علم حضوري جزو ذات بشر مي سازد. هرگاه دانشي ذاتي شود و از راه عمل صعود کند: العمل الصالح يرفعه، در آن زمان دريچه ديگري از معرفت و شناخت به روي او گشوده مي شود و به معرفت تازه اي دست مي يابد و اين گونه است که با هر دانش و عمل به آن در حوزه رفتاري مي توان دريچه اي ديگر از دانش گشود و به زاويه تازه اي دست يافت که پيش از آن بر آن نايستاده بود. به سخن ديگر هر دانشي با رفتار و عمل است که آدمي را به درجه اي بالاتر مي برد و در آن جاست که آدمي مي تواند امور ديگري را ببيند و بشناسد.
به هر حال رفتار آدمي تاثير به سزايي در ترقي ذات و دست يابي به دانش ها و کمالات تازه دارد. البته از آن جايي که دانش ها و معرفت هاي آدمي همانند رفتارهاي وي دو دسته متضاد مي باشد مي بايست در پي دانش ها و رفتارهايي بود که از آن به دانش هاي مفيد و رفتارهايي صالح و نيکو ياد مي شود.
از اين روست که حضرت موسي(ع) خواستار دانش هاي رشدي مي شود که قابل عمل باشد و درهاي تازه اي از علم و دانش و شناخت و بصيرت را بر وي بگشايد. (5)
رفتارهاي صالح و نيک برخاسته از دانش هاي رشدي و کمالي است. بنابراين در اصل تربيت مي بايست به اين نکته توجه شود که تنها دانش هاي رشدي و کمالي قرآني را به تربيت شونده انتقال داد و از او خواست تا آن را به شکل عملي در خود تقويت کند و در زندگي به كاربندد.
نزول تدريجي و تربيت تدريجي
بنابراين ممارست اصل اساسي در آموزش و پرورش قرآني است. قرآن بر اين اساس همواره هر آموزه اي را زماني تجويز مي کند که شخص با تکرار و ممارست توانسته است آن را به شکل منش خويش درآورد.
شايد تجربه نبوي در ايجاد امت الگوي عصر خويش بر اين اساس و پايه بوده است و قرآن از آن به نزول تدريجي براي آموزش امت ياد مي کند.
در آيات چندي چون 192 سوره شعراء و آيه 80 سوره واقعه و 9 سوره حديد سخن از روش تربيتي تدريجي است که از آن به نام تنزيل ياد مي شود. تنزيل به معناي نزول تدريجي آموزه هاي وحياني است که در يک فرآيند زماني اتفاق مي افتد. شخصي که در تحت آموزش و پرورش تدريجي قرار مي گيرد گام به گام آموزش ها را دريافت و با پرورش آن در خود به شکل منش ثابت رفتاري درمي آورد.
هدف از تدريجي بودن آموزش و پرورش آن است که شخص با ممارست آن را به شکل ثابت درآورد.
پي نوشت ها:
1- مجمع البيان،طبرسي، ج 1، ص 9
2- همان، ج 1، ص 16
3- كافى، كلينى، ج 2، ص 75
4- بحار الانوار، مجلسى، ج 92، ص 19
5- قرآن كريم،سوره کهف، آيه 66
راه روشن
دلایل عدم تحریف قرآن کریم چیست؟